00000209 |
Previous | 209 of 881 | Next |
|
small (250x250 max)
medium (500x500 max)
Large
Extra Large
large ( > 500x500)
Full Resolution
All (PDF)
|
ROZDZIAŁ, V. 173
zóvk®, daĄówka, zidówka, mróvka, złotówka, skówka, rozwódka, dorożka itd.
W tym razie samogłoska o mi brzmienie pochylone po odłączeniu się
nawet od następującej spółgłoski: słówko, słówek, sidówek itd., gdzie samogłoska e, jako wsuwni, nie wpływi na poprzedzające przed k, ó
pochylone.
Tak samo się rzecz mi w rzeczownikach męzkich pochodnych
s pogłosem k; dli tej samćj przyczyny, np. ogródek, ołówek, podgłówek,
podbródek, prisłówek, podnóżek, również w wyrazach zdrobniałych: vózek,
ogórek itd. Od tego wyjmują się: parobek, zarodek, wyrodek, odrodek, mo-
dek, spodek, wrodek, kołek, rosołek, worek, dworek itd. ' W wyrazach pól, óu,
bój, oriz w liczebnikach dwój, trój, ccórj samogłoska o zachowuje brzmienie pochylone, które jej nadaje pokrywąjąci spółgłoska: półtora, półmisek, półsetek, spółka, wspólnik, spółcesny, noóccas, zbójco, zabójcą, bratobójca,
dwójka, podwójny, w dcójnosób, trójka, trójca, potrójny, trójkąt, trójząb, coórka,
pocwómy, povtómy, pootóric; lecz przestaje być w niej pochyloną, skoro
spółgłoska pochylająci jej brzmienie, od niej się odłącza: połowa, społem, owad, nabojem, doojąko, podwoje, podvojie, dwojisty, trojic, ccoro, cworala
itp. Wreszcie zwyczaj zachowuje ó ściśnione w wyrazach: bóztwo, do-
wódtco, głócny, Móc, proc, krótki po czesku krdtky i zwykle, kiedy starosłowiańskie a przechodzi u nis w o, wtedy czeskiemu długiemu d od-'
powiadi nasze ó pochylone. Stąd też skrócie (po czesku krdtiti itd.);
mnóztvo, mózg, mózgu, oBędóztwo, pójsc za pojisc, dli wyrzutni samogłoski
i; tak samo dójsc pógny (po czesku pozdni), a zatym dli w7yrzutni głoski piórwiistkowej d (porównij pó$no, po czesku pozde, proc, prosie,
opr,'v, próżny, po czesku prazdny, w polskim wypadło pierwiistkowe d)
robótka, w znaczeniu zaś oderwaoym robótka, równy, rózga, różny, po cze-
sku riizny, sobótka, srót, niemieckie Schrot,' scegół, scegółu, tvó?xa, ubóztuo,
wojewódki, wojewóduo wróbel podług ogólnego prawidła, gdyż e jest wsuwką, b zaś spółgłoską słabą; vskórae, wskrós, zółc, żółty dli pokrywającej spółgłoski Z, to samo zóły.
Godne są jeszcze uwigi wyrazy pochodne s pogłosem n i ?i, przed
którym spółgłoska zakrywająci samogłoskę o już pochyli takową, lub
ZOStiwii bez pochylanii, np. równy, równik, równina, główny, rolny, rolnik,
rolnictwo, słowny i słowny, lecz zawsze głodna, dosłovny, gołosłowny, wolny, dowolny, powolny, polny i polny, zdolny, wymovny, obrotny, powotny, zwrotny,
aczkolwiek Wielkopolanie mówią: poorót, zwrot, obrót, zderót, odwrót itd.
Uwdga L Rada Deputacyji, ażeby dli ustilenii pisowni pisać u, jeżeli w gramatycznych odmianaeh wyrazu nigdzie się nie okazuje o otwarte, i jeżeli bliższe
pochodzenie wyrazu nie wymigi o ściśnionego, zdaje mi się zbyt śliską i zaczęła
już wydawać swe zgubne owoce, obłąkawszy p. Deszkiewicza, zalecającego nim
w swój gramatyce wydanej w Rzeszowie pisać krul, oguł itd. Ustalenie więc w taki
sposób pisowni grozi aiebezpieczeństwem etymologiji, którój się jednakże stanowczy
£?łos nileży.
Że cudzoziemski wyriz bankrut, p wstały z włoskego wyrażenii far banco
rotto, piszem przez u, di się usprawiedliwić tym, że rotto powstało z łacińskiego
rumpere, ruptus, a tak pisząc bankrut, a nie bankrot, wricimy pierwotne u w nile-
źne mu^miejsce. Tak samo słusznie pisać nileży Buro, spunt, trunek, sruba^ snur,
całun, przez słuszny wzgląd na cudzoziemską pisownią, francuzkie bureau, niemieckie Spund, Trunk, Schraube, Schnur, aleć ló%ny, slósdr, drót, z niemieckiego los,
Sehlosser Mraht, stos, łót, nie przez u, lecz przez ó pisać nileży. Te mianowniki
po większćj części cudzoziemskie z ó pochylonym, spółgłoską mocną w końcowćj
| Title | Krytyczno-porównáwczá gramatyka je̦zyka polskiego |
| Creator | Malinowski, Franciszek Ksawery |
| Publisher | L. Rzepecki |
| Place of Publication | W Poznaniu |
| Date | 1869 |
| Language | pol |
| Type | Books/Pamphlets |
| Title | 00000209 |
| Type | Books/Pamphlets |
| Transcript | ROZDZIAŁ, V. 173 zóvk®, daĄówka, zidówka, mróvka, złotówka, skówka, rozwódka, dorożka itd. W tym razie samogłoska o mi brzmienie pochylone po odłączeniu się nawet od następującej spółgłoski: słówko, słówek, sidówek itd., gdzie samogłoska e, jako wsuwni, nie wpływi na poprzedzające przed k, ó pochylone. Tak samo się rzecz mi w rzeczownikach męzkich pochodnych s pogłosem k; dli tej samćj przyczyny, np. ogródek, ołówek, podgłówek, podbródek, prisłówek, podnóżek, również w wyrazach zdrobniałych: vózek, ogórek itd. Od tego wyjmują się: parobek, zarodek, wyrodek, odrodek, mo- dek, spodek, wrodek, kołek, rosołek, worek, dworek itd. ' W wyrazach pól, óu, bój, oriz w liczebnikach dwój, trój, ccórj samogłoska o zachowuje brzmienie pochylone, które jej nadaje pokrywąjąci spółgłoska: półtora, półmisek, półsetek, spółka, wspólnik, spółcesny, noóccas, zbójco, zabójcą, bratobójca, dwójka, podwójny, w dcójnosób, trójka, trójca, potrójny, trójkąt, trójząb, coórka, pocwómy, povtómy, pootóric; lecz przestaje być w niej pochyloną, skoro spółgłoska pochylająci jej brzmienie, od niej się odłącza: połowa, społem, owad, nabojem, doojąko, podwoje, podvojie, dwojisty, trojic, ccoro, cworala itp. Wreszcie zwyczaj zachowuje ó ściśnione w wyrazach: bóztwo, do- wódtco, głócny, Móc, proc, krótki po czesku krdtky i zwykle, kiedy starosłowiańskie a przechodzi u nis w o, wtedy czeskiemu długiemu d od-' powiadi nasze ó pochylone. Stąd też skrócie (po czesku krdtiti itd.); mnóztvo, mózg, mózgu, oBędóztwo, pójsc za pojisc, dli wyrzutni samogłoski i; tak samo dójsc pógny (po czesku pozdni), a zatym dli w7yrzutni głoski piórwiistkowej d (porównij pó$no, po czesku pozde, proc, prosie, opr,'v, próżny, po czesku prazdny, w polskim wypadło pierwiistkowe d) robótka, w znaczeniu zaś oderwaoym robótka, równy, rózga, różny, po cze- sku riizny, sobótka, srót, niemieckie Schrot,' scegół, scegółu, tvó?xa, ubóztuo, wojewódki, wojewóduo wróbel podług ogólnego prawidła, gdyż e jest wsuwką, b zaś spółgłoską słabą; vskórae, wskrós, zółc, żółty dli pokrywającej spółgłoski Z, to samo zóły. Godne są jeszcze uwigi wyrazy pochodne s pogłosem n i ?i, przed którym spółgłoska zakrywająci samogłoskę o już pochyli takową, lub ZOStiwii bez pochylanii, np. równy, równik, równina, główny, rolny, rolnik, rolnictwo, słowny i słowny, lecz zawsze głodna, dosłovny, gołosłowny, wolny, dowolny, powolny, polny i polny, zdolny, wymovny, obrotny, powotny, zwrotny, aczkolwiek Wielkopolanie mówią: poorót, zwrot, obrót, zderót, odwrót itd. Uwdga L Rada Deputacyji, ażeby dli ustilenii pisowni pisać u, jeżeli w gramatycznych odmianaeh wyrazu nigdzie się nie okazuje o otwarte, i jeżeli bliższe pochodzenie wyrazu nie wymigi o ściśnionego, zdaje mi się zbyt śliską i zaczęła już wydawać swe zgubne owoce, obłąkawszy p. Deszkiewicza, zalecającego nim w swój gramatyce wydanej w Rzeszowie pisać krul, oguł itd. Ustalenie więc w taki sposób pisowni grozi aiebezpieczeństwem etymologiji, którój się jednakże stanowczy £?łos nileży. Że cudzoziemski wyriz bankrut, p wstały z włoskego wyrażenii far banco rotto, piszem przez u, di się usprawiedliwić tym, że rotto powstało z łacińskiego rumpere, ruptus, a tak pisząc bankrut, a nie bankrot, wricimy pierwotne u w nile- źne mu^miejsce. Tak samo słusznie pisać nileży Buro, spunt, trunek, sruba^ snur, całun, przez słuszny wzgląd na cudzoziemską pisownią, francuzkie bureau, niemieckie Spund, Trunk, Schraube, Schnur, aleć ló%ny, slósdr, drót, z niemieckiego los, Sehlosser Mraht, stos, łót, nie przez u, lecz przez ó pisać nileży. Te mianowniki po większćj części cudzoziemskie z ó pochylonym, spółgłoską mocną w końcowćj |
