00000308 |
Previous | 308 of 881 | Next |
|
small (250x250 max)
medium (500x500 max)
Large
Extra Large
large ( > 500x500)
Full Resolution
All (PDF)
|
Loading content ...
2 74 PIERWOSKŁADNlA.
struga s pierwiistku stru, sanskryckie sru (płynąć), lecz ten wyriz powstił w^ naszym języku ze starosłowiańskiego struja przez wymianę j na g, a zatym nie g,
ale j jest tu pierwotnym pogłosem. Nasz wyriz Bóg jest pierwiistkim odpowiednim
-staroperskiemu bag i sanskryckiemu bhad, znaczącemu świecić, błyszczeć, jaśnieć,
dli tego po persku nazywi się Bóg Bogas, co oznaczi jistotę będącą źródłem światła. Czytimy tćż W księgach Bodzaju: rzekł Bóg: niech się stanie światło i stało
się światło. To samo znaczenie co sanskrycki pierwiistek bhad^ i perski bag, znaczy sanskryckie div; od tego pierwiistku urobiły się sanskryckie dewas, ^ litewskie
dewas, łacińskie deus, greckie theos, które to wyrazy pomimo różnicy brzmienii znaczą to samo co nasze Bóg.
Od tego samego pierwiastku urobiło się sanskryckie diwan, serbskie dan^ czeskie den i nasze den, tudzież starosłowiańskie dewa i nasze deyica. Zdaje mi się,
że nasz czcigodny Libelt wyriz złoyek gdzieś wywodzi od zoło yeku. Ten wywód
nie mi jednakże lingwistycznej podstawy. Mojim zdaniem, pierwiistkiem wyrazu
złoyek jest sanskrycki pierwiistek śru, który według priw głosowych przeszedł de
greczyzny w pierwiistek My, do słowiańskiej mowy w dwu formach: stu, starosło*
wiańskie słuti, nasze słynąć, i w pierwiastku złu. S pierwiistku stu przez stopniowanie powstały drugorzędne pierwiistki stów, sław, od których słowo, staca; a od
pierwiistku stów jest nasze słoyik, od pierwiistku złu powstił pierwiistek złów, od
którego urobiło się nasze złoyek przez stopniowanie spójki i na e jat. Złoyek tedy
oznaczi jistotę zdolną słowa czyli mowy, a że mówić zdołi tylko jistota myśląci,
przeto w gruncie rzeczy złoyek etymologicznie oznaczi to samo co indyjskie manus
(indyjski Adim) i sanskryckie manusja (potomek Manusa), manudas (zrodzony
z Manusa), od którego pochodzi nasze mąz, manusas gockie manna, niemieckie
Mann, których to wszystkich wyrazów jest sanskrycki pierwiistek man, znaczący
myśleć. Że zaś sanskryckie s, powstałe s pierwotnego k, przechodzi w słowiańskiej
mowie nie tylko w 5, ale i w z, wykazuje się s sanskryckiego pierwiastku si, który
w słowiańskiej mowie brzmi zi, w słowie np. spodwdm; formie zaś sanskryckiej
in medio, śete odpowiadi dosłownie greckie keitai. Widzieliśmy powyżej, że od
pierwiistku d przez stopniowanie powstaje drugorzędny pićrwiistek koj w wyrazach
koję, pokój, uspokoję itd.
Uwdga 2. Pierwotne znaczenie piórwiistku lub temitu, jak to już widzieliśmy przy etymologicznym wywodzie wyrazu złoyek, jest częstokroć w języku zagmatwane i zatracone, i nie ma jinnego środka ku wyjaśnieniu jego pierwotnego znaczenii, jak tylko pogląd na pierwiistki pokrewnych języków. Znaczenie zaś pićr-
wiistku tam tylko się pojiwii s pewnością ,N gdzie pierwiistek jest zarazem temitem słowa, którego znaczenie nie ulegi żidnćj wątpliwości. Objaśnijmy tę rzecz
kilku przykładami. Każdy rozumió co znaczy ręka, lecz nie każdy wie co znaczy
pićrwotnie pierwiistek ręk, który znijdujemy w litewskim słowie renku, renkti, co
znaczy brać, zbierać, od tego litewskie ranka, stąd nasze ręka, to jest członek ciała
uzdolniony do branii, zbi6ranii. Od pierwiistku ręk mimy wpriwdzie słowa pochodne, urobione pogłosem j, rędć, poruzić, zrękoyiny itd., lecz takie i tym podobne
słowa pochodne nie wyjiśniają nim pierwotnego znaczenii pierwiistku ręk. Tak
samo mimy wyrazy pochodne: poBleBoć, poBlśbstwo itd., których pierwiistkiem jest
Blśb, po gocku Blaib w mianowniku Bleib, co oznaczi nie tylko Blśb, ale każdą żywność ; pomimo tej spólności znaczenii nie wiemy jednak pierwotnego znaczenia
pićrwiistku, który jest bez zaprzeczenia jak nasz Syat od śyit drugorzędnym, gdyż
tak gocki dwugłoska ai, jak nasze e jai w Blśb powstały przez stopniowanie ze
samogłoski i, a tak pierworzędny pierwiistek musiałby być w gockim Blib. Jednakże
nie znajdujemy w pomniku Ulfilasa słowa Bliban tylko liban, co znaczy żyć; stąd
wnosić możni, że od liban odpadło początkowe B, tak jak w dzisiejszej nięmczy-
znie odpadło B od leib, rdn, po gocku Breins itd. Eodowód np. naszych wyrazów
cel, eto, niemieckich ziel, zoil znijdujemy w greckim telos; nasz zas jest tego samego
pierwiistku co greckie kairos zamiist kaisos; gdyż jak wiadomo nie lubi Grek spółgłoski s pomiędzy dwiema samogłoskami, dli tego albo ją wyrzuci, np. toio zamiist tosio, w kairos zaś przemienił s w r, jak w łacinie eram, honoris za esam
honosis itd.
Object Description
| Title | Krytyczno-porównáwczá gramatyka je̦zyka polskiego |
| Creator | Malinowski, Franciszek Ksawery |
| Publisher | L. Rzepecki |
| Place of Publication | W Poznaniu |
| Date | 1869 |
| Language | pol |
| Type | Books/Pamphlets |
Description
| Title | 00000308 |
| Type | Books/Pamphlets |
| Transcript | 2 74 PIERWOSKŁADNlA. struga s pierwiistku stru, sanskryckie sru (płynąć), lecz ten wyriz powstił w^ naszym języku ze starosłowiańskiego struja przez wymianę j na g, a zatym nie g, ale j jest tu pierwotnym pogłosem. Nasz wyriz Bóg jest pierwiistkim odpowiednim -staroperskiemu bag i sanskryckiemu bhad, znaczącemu świecić, błyszczeć, jaśnieć, dli tego po persku nazywi się Bóg Bogas, co oznaczi jistotę będącą źródłem światła. Czytimy tćż W księgach Bodzaju: rzekł Bóg: niech się stanie światło i stało się światło. To samo znaczenie co sanskrycki pierwiistek bhad^ i perski bag, znaczy sanskryckie div; od tego pierwiistku urobiły się sanskryckie dewas, ^ litewskie dewas, łacińskie deus, greckie theos, które to wyrazy pomimo różnicy brzmienii znaczą to samo co nasze Bóg. Od tego samego pierwiastku urobiło się sanskryckie diwan, serbskie dan^ czeskie den i nasze den, tudzież starosłowiańskie dewa i nasze deyica. Zdaje mi się, że nasz czcigodny Libelt wyriz złoyek gdzieś wywodzi od zoło yeku. Ten wywód nie mi jednakże lingwistycznej podstawy. Mojim zdaniem, pierwiistkiem wyrazu złoyek jest sanskrycki pierwiistek śru, który według priw głosowych przeszedł de greczyzny w pierwiistek My, do słowiańskiej mowy w dwu formach: stu, starosło* wiańskie słuti, nasze słynąć, i w pierwiastku złu. S pierwiistku stu przez stopniowanie powstały drugorzędne pierwiistki stów, sław, od których słowo, staca; a od pierwiistku stów jest nasze słoyik, od pierwiistku złu powstił pierwiistek złów, od którego urobiło się nasze złoyek przez stopniowanie spójki i na e jat. Złoyek tedy oznaczi jistotę zdolną słowa czyli mowy, a że mówić zdołi tylko jistota myśląci, przeto w gruncie rzeczy złoyek etymologicznie oznaczi to samo co indyjskie manus (indyjski Adim) i sanskryckie manusja (potomek Manusa), manudas (zrodzony z Manusa), od którego pochodzi nasze mąz, manusas gockie manna, niemieckie Mann, których to wszystkich wyrazów jest sanskrycki pierwiistek man, znaczący myśleć. Że zaś sanskryckie s, powstałe s pierwotnego k, przechodzi w słowiańskiej mowie nie tylko w 5, ale i w z, wykazuje się s sanskryckiego pierwiastku si, który w słowiańskiej mowie brzmi zi, w słowie np. spodwdm; formie zaś sanskryckiej in medio, śete odpowiadi dosłownie greckie keitai. Widzieliśmy powyżej, że od pierwiistku d przez stopniowanie powstaje drugorzędny pićrwiistek koj w wyrazach koję, pokój, uspokoję itd. Uwdga 2. Pierwotne znaczenie piórwiistku lub temitu, jak to już widzieliśmy przy etymologicznym wywodzie wyrazu złoyek, jest częstokroć w języku zagmatwane i zatracone, i nie ma jinnego środka ku wyjaśnieniu jego pierwotnego znaczenii, jak tylko pogląd na pierwiistki pokrewnych języków. Znaczenie zaś pićr- wiistku tam tylko się pojiwii s pewnością ,N gdzie pierwiistek jest zarazem temitem słowa, którego znaczenie nie ulegi żidnćj wątpliwości. Objaśnijmy tę rzecz kilku przykładami. Każdy rozumió co znaczy ręka, lecz nie każdy wie co znaczy pićrwotnie pierwiistek ręk, który znijdujemy w litewskim słowie renku, renkti, co znaczy brać, zbierać, od tego litewskie ranka, stąd nasze ręka, to jest członek ciała uzdolniony do branii, zbi6ranii. Od pierwiistku ręk mimy wpriwdzie słowa pochodne, urobione pogłosem j, rędć, poruzić, zrękoyiny itd., lecz takie i tym podobne słowa pochodne nie wyjiśniają nim pierwotnego znaczenii pierwiistku ręk. Tak samo mimy wyrazy pochodne: poBleBoć, poBlśbstwo itd., których pierwiistkiem jest Blśb, po gocku Blaib w mianowniku Bleib, co oznaczi nie tylko Blśb, ale każdą żywność ; pomimo tej spólności znaczenii nie wiemy jednak pierwotnego znaczenia pićrwiistku, który jest bez zaprzeczenia jak nasz Syat od śyit drugorzędnym, gdyż tak gocki dwugłoska ai, jak nasze e jai w Blśb powstały przez stopniowanie ze samogłoski i, a tak pierworzędny pierwiistek musiałby być w gockim Blib. Jednakże nie znajdujemy w pomniku Ulfilasa słowa Bliban tylko liban, co znaczy żyć; stąd wnosić możni, że od liban odpadło początkowe B, tak jak w dzisiejszej nięmczy- znie odpadło B od leib, rdn, po gocku Breins itd. Eodowód np. naszych wyrazów cel, eto, niemieckich ziel, zoil znijdujemy w greckim telos; nasz zas jest tego samego pierwiistku co greckie kairos zamiist kaisos; gdyż jak wiadomo nie lubi Grek spółgłoski s pomiędzy dwiema samogłoskami, dli tego albo ją wyrzuci, np. toio zamiist tosio, w kairos zaś przemienił s w r, jak w łacinie eram, honoris za esam honosis itd. |
