00000326 |
Previous | 326 of 881 | Next |
|
small (250x250 max)
medium (500x500 max)
Large
Extra Large
large ( > 500x500)
Full Resolution
All (PDF)
|
292 PlERWOSKŁADNIA. c) , Stróż od pićrwiistku drugorzędnego strog W prestroga, ostroga; strog zaś powstało s piśrworzędnego pierwiistku streg w stregę, prestregę, ostregę, przez zestopniowanie samogłoski pierwiistkowej je w o; od rzeczownika męzkiego stróż uribii się przez stopniowanie owa pochylone rzeczownik żeński strdz, lecz zwykłej s pogłosem j uribiąją się rzeczowniki żeńskie od pierwiistków kończących się na spółgłoski gardłowe, jako to: raz od rękę, który to rzeczownik r&z znaczył pierwotnie movę; moz od pierwiistku niok w słowie mozić, mokr od mokr za mokrj, susa za suBja, dusa za dulija, w.za suBj, nieorganicznie rodzaju męzkiego. Wywodzą także rozkos od rozkoB, który to pierwiistek koB znajduje się w słowie koliom, rozkoBdm śę itd. Rzeczowniki noc, moc, nie urobiły się od pierwiistków nok, mog, jak to błędnie sądzi Mikłosicz z Małeckim, lecz od piórwotników nokt, mokt (porównij łacińskie nox, noctis, litewskie naktis, sanskryckie nakłam, niemieckie Nocht), mokt (porównaj niemieckie Macht), gdzie £, powstałe s * prawem upodobnienii, przemieniło się w zębowe c, a zębowe * wypadło, który to proces pojiwii się także w przymiotniku cny za dny od pićrwiistku tt i w zajimku co zamiast **p; dli tego też za analogiją cny uribiąją się przymiotniki mocny, nocny, pomocny i bezowocny. §94. O tworzeniu wyrazów s pogłosami złożonenii ze spółgłoskę j. Jak nie wszystkie spółgłoski pojedyncze czyli twarde służą w języku naszym za pogłosy, tak też nie wszystkie spółgłoski złożone ze spółgłoską j czyli zmiękczone, lecz tylko niektóre służą za pogłosy, a takiemi są: y, z, ć, c, s, ś, r, l, n. Rozwiżmy każdy s tych pogłosów w szczególności. 1. O pogłosie y powstałym z u mówiliśmy powyżej (§ 91), gdzie przytoczyliśmy przykłady: Borągey, stągey, cerkey itd. 2. & łączy się w uribianiu rzeczowników męzkich po większej części osobowych, albo za pośrednictwem spójki d s pierwotnikiem jimionowym, jako to: od róg rogdz, rogdza, bog.bogdz, bogdza, \ tak samo trębdz od trąbo, trdz od pierwiistku ^■ itd. puBdz, seddz itd., albo bezpośrednio s te- mitami słównemi kończącemi się na a, które w takim razie jako ni- leżące do temitu słownego, t. j. .nie będące spójka, pozostaje jasne, jako to: vyBwaloz od wyBwdloĆ, wyjaśnaz od wyjaśnać, śekaz, obręBaz od obręBać, lecz rębdz od rąb, paldz, wypdldz od wypalam itd. Kś. Knapski jednakże robi wyjątek od tego prawidła w rzeczownikach jednozgłoskowych, które na podstawie ludowego wymiwianii, dochowanego aż do dzisiij u ludu wielkopolskiego i mazowieckiego, pisze z d ciemnym tkdz, prdz, grdz itd. od temitów słownych jednozgłoskowych tka, pra, gra itd. £ zdaje się być także pogłosem w 6fa od Bić, lecz w diz od dik pogłosem jest j. Za pośrednictwem pogłosu s s poprzedzającą spójka * uribiąją się jimiona rodowe zwłiszcza szlachty ruskiej, jako to: Kodkeyiz, Krepto- yiz, Yołoyiz, Krapkeyiz, Volneyiz \ według tćj analogiji: popoyiz, króleyw; lecz jimiona pospolite*zamiist s z uribiąją się s pogłosem c, jako to: dad, dedic, woje codo, wojewodic, starosta, starościc, podkomori, pódkomoric, Borązi, Borązic, sędd, sędic itd.
Title | Krytyczno-porównáwczá gramatyka je̦zyka polskiego |
Creator | Malinowski, Franciszek Ksawery |
Publisher | L. Rzepecki |
Place of Publication | W Poznaniu |
Date | 1869 |
Language | pol |
Type | Books/Pamphlets |
Title | 00000326 |
Type | Books/Pamphlets |
Transcript | 292 PlERWOSKŁADNIA. c) , Stróż od pićrwiistku drugorzędnego strog W prestroga, ostroga; strog zaś powstało s piśrworzędnego pierwiistku streg w stregę, prestregę, ostregę, przez zestopniowanie samogłoski pierwiistkowej je w o; od rzeczownika męzkiego stróż uribii się przez stopniowanie owa pochylone rzeczownik żeński strdz, lecz zwykłej s pogłosem j uribiąją się rzeczowniki żeńskie od pierwiistków kończących się na spółgłoski gardłowe, jako to: raz od rękę, który to rzeczownik r&z znaczył pierwotnie movę; moz od pierwiistku niok w słowie mozić, mokr od mokr za mokrj, susa za suBja, dusa za dulija, w.za suBj, nieorganicznie rodzaju męzkiego. Wywodzą także rozkos od rozkoB, który to pierwiistek koB znajduje się w słowie koliom, rozkoBdm śę itd. Rzeczowniki noc, moc, nie urobiły się od pierwiistków nok, mog, jak to błędnie sądzi Mikłosicz z Małeckim, lecz od piórwotników nokt, mokt (porównij łacińskie nox, noctis, litewskie naktis, sanskryckie nakłam, niemieckie Nocht), mokt (porównaj niemieckie Macht), gdzie £, powstałe s * prawem upodobnienii, przemieniło się w zębowe c, a zębowe * wypadło, który to proces pojiwii się także w przymiotniku cny za dny od pićrwiistku tt i w zajimku co zamiast **p; dli tego też za analogiją cny uribiąją się przymiotniki mocny, nocny, pomocny i bezowocny. §94. O tworzeniu wyrazów s pogłosami złożonenii ze spółgłoskę j. Jak nie wszystkie spółgłoski pojedyncze czyli twarde służą w języku naszym za pogłosy, tak też nie wszystkie spółgłoski złożone ze spółgłoską j czyli zmiękczone, lecz tylko niektóre służą za pogłosy, a takiemi są: y, z, ć, c, s, ś, r, l, n. Rozwiżmy każdy s tych pogłosów w szczególności. 1. O pogłosie y powstałym z u mówiliśmy powyżej (§ 91), gdzie przytoczyliśmy przykłady: Borągey, stągey, cerkey itd. 2. & łączy się w uribianiu rzeczowników męzkich po większej części osobowych, albo za pośrednictwem spójki d s pierwotnikiem jimionowym, jako to: od róg rogdz, rogdza, bog.bogdz, bogdza, \ tak samo trębdz od trąbo, trdz od pierwiistku ^■ itd. puBdz, seddz itd., albo bezpośrednio s te- mitami słównemi kończącemi się na a, które w takim razie jako ni- leżące do temitu słownego, t. j. .nie będące spójka, pozostaje jasne, jako to: vyBwaloz od wyBwdloĆ, wyjaśnaz od wyjaśnać, śekaz, obręBaz od obręBać, lecz rębdz od rąb, paldz, wypdldz od wypalam itd. Kś. Knapski jednakże robi wyjątek od tego prawidła w rzeczownikach jednozgłoskowych, które na podstawie ludowego wymiwianii, dochowanego aż do dzisiij u ludu wielkopolskiego i mazowieckiego, pisze z d ciemnym tkdz, prdz, grdz itd. od temitów słownych jednozgłoskowych tka, pra, gra itd. £ zdaje się być także pogłosem w 6fa od Bić, lecz w diz od dik pogłosem jest j. Za pośrednictwem pogłosu s s poprzedzającą spójka * uribiąją się jimiona rodowe zwłiszcza szlachty ruskiej, jako to: Kodkeyiz, Krepto- yiz, Yołoyiz, Krapkeyiz, Volneyiz \ według tćj analogiji: popoyiz, króleyw; lecz jimiona pospolite*zamiist s z uribiąją się s pogłosem c, jako to: dad, dedic, woje codo, wojewodic, starosta, starościc, podkomori, pódkomoric, Borązi, Borązic, sędd, sędic itd. |