00000326 |
Previous | 326 of 881 | Next |
|
small (250x250 max)
medium (500x500 max)
Large
Extra Large
large ( > 500x500)
Full Resolution
All (PDF)
|
292
PlERWOSKŁADNIA.
c) , Stróż od pićrwiistku drugorzędnego strog W prestroga, ostroga; strog zaś
powstało s piśrworzędnego pierwiistku streg w stregę, prestregę, ostregę,
przez zestopniowanie samogłoski pierwiistkowej je w o; od rzeczownika
męzkiego stróż uribii się przez stopniowanie owa pochylone rzeczownik żeński strdz, lecz zwykłej s pogłosem j uribiąją się rzeczowniki
żeńskie od pierwiistków kończących się na spółgłoski gardłowe, jako
to: raz od rękę, który to rzeczownik r&z znaczył pierwotnie movę; moz
od pierwiistku niok w słowie mozić, mokr od mokr za mokrj, susa za suBja,
dusa za dulija, w.za suBj, nieorganicznie rodzaju męzkiego. Wywodzą
także rozkos od rozkoB, który to pierwiistek koB znajduje się w słowie
koliom, rozkoBdm śę itd. Rzeczowniki noc, moc, nie urobiły się od pierwiistków nok, mog, jak to błędnie sądzi Mikłosicz z Małeckim, lecz
od piórwotników nokt, mokt (porównij łacińskie nox, noctis, litewskie
naktis, sanskryckie nakłam, niemieckie Nocht), mokt (porównaj niemieckie
Macht), gdzie £, powstałe s * prawem upodobnienii, przemieniło się
w zębowe c, a zębowe * wypadło, który to proces pojiwii się także
w przymiotniku cny za dny od pićrwiistku tt i w zajimku co zamiast
**p; dli tego też za analogiją cny uribiąją się przymiotniki mocny, nocny, pomocny i bezowocny.
§94.
O tworzeniu wyrazów s pogłosami złożonenii ze spółgłoskę j.
Jak nie wszystkie spółgłoski pojedyncze czyli twarde służą w języku
naszym za pogłosy, tak też nie wszystkie spółgłoski złożone ze spółgłoską
j czyli zmiękczone, lecz tylko niektóre służą za pogłosy, a takiemi są:
y, z, ć, c, s, ś, r, l, n. Rozwiżmy każdy s tych pogłosów w szczególności.
1. O pogłosie y powstałym z u mówiliśmy powyżej (§ 91), gdzie przytoczyliśmy przykłady: Borągey, stągey, cerkey itd.
2. & łączy się w uribianiu rzeczowników męzkich po większej części osobowych, albo za pośrednictwem spójki d s pierwotnikiem jimionowym,
jako to: od róg rogdz, rogdza, bog.bogdz, bogdza, \ tak samo trębdz od trąbo, trdz od pierwiistku ^■ itd. puBdz, seddz itd., albo bezpośrednio s te-
mitami słównemi kończącemi się na a, które w takim razie jako ni-
leżące do temitu słownego, t. j. .nie będące spójka, pozostaje jasne,
jako to: vyBwaloz od wyBwdloĆ, wyjaśnaz od wyjaśnać, śekaz, obręBaz od obręBać,
lecz rębdz od rąb, paldz, wypdldz od wypalam itd. Kś. Knapski jednakże
robi wyjątek od tego prawidła w rzeczownikach jednozgłoskowych,
które na podstawie ludowego wymiwianii, dochowanego aż do dzisiij
u ludu wielkopolskiego i mazowieckiego, pisze z d ciemnym tkdz, prdz,
grdz itd. od temitów słownych jednozgłoskowych tka, pra, gra itd. £ zdaje
się być także pogłosem w 6fa od Bić, lecz w diz od dik pogłosem jest j.
Za pośrednictwem pogłosu s s poprzedzającą spójka * uribiąją się
jimiona rodowe zwłiszcza szlachty ruskiej, jako to: Kodkeyiz, Krepto-
yiz, Yołoyiz, Krapkeyiz, Volneyiz \ według tćj analogiji: popoyiz, króleyw;
lecz jimiona pospolite*zamiist s z uribiąją się s pogłosem c, jako to:
dad, dedic, woje codo, wojewodic, starosta, starościc, podkomori, pódkomoric, Borązi,
Borązic, sędd, sędic itd.
| Title | Krytyczno-porównáwczá gramatyka je̦zyka polskiego |
| Creator | Malinowski, Franciszek Ksawery |
| Publisher | L. Rzepecki |
| Place of Publication | W Poznaniu |
| Date | 1869 |
| Language | pol |
| Type | Books/Pamphlets |
| Title | 00000326 |
| Type | Books/Pamphlets |
| Transcript | 292 PlERWOSKŁADNIA. c) , Stróż od pićrwiistku drugorzędnego strog W prestroga, ostroga; strog zaś powstało s piśrworzędnego pierwiistku streg w stregę, prestregę, ostregę, przez zestopniowanie samogłoski pierwiistkowej je w o; od rzeczownika męzkiego stróż uribii się przez stopniowanie owa pochylone rzeczownik żeński strdz, lecz zwykłej s pogłosem j uribiąją się rzeczowniki żeńskie od pierwiistków kończących się na spółgłoski gardłowe, jako to: raz od rękę, który to rzeczownik r&z znaczył pierwotnie movę; moz od pierwiistku niok w słowie mozić, mokr od mokr za mokrj, susa za suBja, dusa za dulija, w.za suBj, nieorganicznie rodzaju męzkiego. Wywodzą także rozkos od rozkoB, który to pierwiistek koB znajduje się w słowie koliom, rozkoBdm śę itd. Rzeczowniki noc, moc, nie urobiły się od pierwiistków nok, mog, jak to błędnie sądzi Mikłosicz z Małeckim, lecz od piórwotników nokt, mokt (porównij łacińskie nox, noctis, litewskie naktis, sanskryckie nakłam, niemieckie Nocht), mokt (porównaj niemieckie Macht), gdzie £, powstałe s * prawem upodobnienii, przemieniło się w zębowe c, a zębowe * wypadło, który to proces pojiwii się także w przymiotniku cny za dny od pićrwiistku tt i w zajimku co zamiast **p; dli tego też za analogiją cny uribiąją się przymiotniki mocny, nocny, pomocny i bezowocny. §94. O tworzeniu wyrazów s pogłosami złożonenii ze spółgłoskę j. Jak nie wszystkie spółgłoski pojedyncze czyli twarde służą w języku naszym za pogłosy, tak też nie wszystkie spółgłoski złożone ze spółgłoską j czyli zmiękczone, lecz tylko niektóre służą za pogłosy, a takiemi są: y, z, ć, c, s, ś, r, l, n. Rozwiżmy każdy s tych pogłosów w szczególności. 1. O pogłosie y powstałym z u mówiliśmy powyżej (§ 91), gdzie przytoczyliśmy przykłady: Borągey, stągey, cerkey itd. 2. & łączy się w uribianiu rzeczowników męzkich po większej części osobowych, albo za pośrednictwem spójki d s pierwotnikiem jimionowym, jako to: od róg rogdz, rogdza, bog.bogdz, bogdza, \ tak samo trębdz od trąbo, trdz od pierwiistku ^■ itd. puBdz, seddz itd., albo bezpośrednio s te- mitami słównemi kończącemi się na a, które w takim razie jako ni- leżące do temitu słownego, t. j. .nie będące spójka, pozostaje jasne, jako to: vyBwaloz od wyBwdloĆ, wyjaśnaz od wyjaśnać, śekaz, obręBaz od obręBać, lecz rębdz od rąb, paldz, wypdldz od wypalam itd. Kś. Knapski jednakże robi wyjątek od tego prawidła w rzeczownikach jednozgłoskowych, które na podstawie ludowego wymiwianii, dochowanego aż do dzisiij u ludu wielkopolskiego i mazowieckiego, pisze z d ciemnym tkdz, prdz, grdz itd. od temitów słownych jednozgłoskowych tka, pra, gra itd. £ zdaje się być także pogłosem w 6fa od Bić, lecz w diz od dik pogłosem jest j. Za pośrednictwem pogłosu s s poprzedzającą spójka * uribiąją się jimiona rodowe zwłiszcza szlachty ruskiej, jako to: Kodkeyiz, Krepto- yiz, Yołoyiz, Krapkeyiz, Volneyiz \ według tćj analogiji: popoyiz, króleyw; lecz jimiona pospolite*zamiist s z uribiąją się s pogłosem c, jako to: dad, dedic, woje codo, wojewodic, starosta, starościc, podkomori, pódkomoric, Borązi, Borązic, sędd, sędic itd. |
